УИХ дахь олонхын бүлэг дотоод журмаа шинэчлэн, гишүүдээ идэвхжүүлэх заалтууд тусган өнгөрөгч бүлгийн хурал дээрээ танилцуулсан ч нэлээд эсэргүүцэлтэй тулгарснаар эцэслэн шийдвэрлэж чадалгүй хойшлуулсан. Эсэргүүцэлтэй тулгарсан гол заалт нь бүлгийн шийдвэрийг дагаагүй гишүүдээс 10 оноо хасах, харин дагасан бол 10 оноо нэмэх заалт аж.

УИХ-ын гишүүн хэдийгээр намаас нэр дэвшигддэг ч ард түмнээс сонгогддог, тэгээд ч Улсын Их Хурлын тухай хуульдаа “УИХ-ын гишүүн бол төрийн эрх барих дээд байгууллагад сонгогдсон ард түмний элч мөн бөгөөд нийт иргэн, улсын ашиг сонирхлыг эрхэмлэн баримтална.” гэж заасан байдаг. Тэгэхээр УИХ-аар хэлэлцэж буй аливаа асуудалд намын бүлгийн явцуу эрх ашгийг биш харин улс орны том эрх ашгийг харж, шийдвэр гаргах үүрэг хуулиар хүлээж байна гэсэн үг.

БНСУ парламентын хэд хэдэн гишүүнийг эгүүлэн татсан туршлагатай

Парламентын гишүүд намын бүлгийнхээ үүрэг даалгаврыг биелүүлээгүй, нэгдмэл байр суурийг дагаагүй бол хариуцлага хүлээлгэдэг жишиг бусад оронд бий эсэхийг судалж үзлээ.

Улс төрийн манлайллын хувьд олон талаар сайн жишиг болдог Солонгос улсын тухайд, парламентын гишүүд чухал хуулийн төсөл эсвэл бодлогын асуудал дээр намын байр, бүлгийнхээ нэгдмэл шийдвэрийг дагаагүй тохиолдолд эхлээд анхааруулга өгч, дараа нь гишүүний эрхийг түдгэлзүүлэх, тухайн хугацаанд намын үйл ажиллагаанд оролцох эрхийг хязгаарлах, дараагийн сонгуульд нэр дэвших эрхийг хасах зэрэг арга хэмжээ авдаг байна. Хэдийгээр ийм хатуу журам үйлчилдэг  ч гэлээ тус улсын парламентын гишүүд нь намынхаа шийдвэрийг дагахгүй байх тохиолдол олонтаа гардаг аж.

Хэдийгээр парламент дахь намын бүлгүүд нь гишүүддээ намын шийдвэрийг ёсчлон биелүүлэх шаардлага тавьдаг ч гэлээ парламентын гишүүдэд ёс зүйн хариуцлага тооцох хуулийн зохицуулалт түүнээс дутуугүй чанга аж. Тодруулбал, Парламентын ёс зүйн хороо нь ёс зүйн зөрчил гаргасан гишүүдэд эхлээд сануулга өгдөг, дараа нь уучлал гуйх үүрэг хүлээлгэдэг. Ингэснээр тухайн гишүүн парламент дээр олон нийтийн өмнө уучлал гуйна. Мөн хурлын үйл ажиллагаанд оролцох эрхийг тодорхой хугацаагаар хязгаарлах бүр цаашилбал гишүүнээс хасах хүртэл арга хэмжээ авдаг байна.

Тухайлбал, 2015 онд аж ахуйн нэгжээс авлига авсан нь шүүхээр тогтоогдон, хоёр жилийн хорих ял авсан парламентын гишүүн, 2021 онд Сонгуулийн хууль зөрчсөн нь тогтоогдсон гишүүнийг тус тус парламентын гишүүнээс огцруулж байсан түүхтэй. Мөн 2022 онд Бусан хотын Иргэдийн хурлын төлөөлөгч Ге Гён Мин согтуугаар жолоо барьсан нь илэрмэгц түүнийг дэвшүүлсэн Ардчилсан нам шууд гишүүнээс нь хассан байна.

Манайд УИХ-ын гишүүн Д.Пүрэвдорж 2021 онд согтуугаар машин жолоодож, маш хурдтай давхиж байсан бичлэг олон нийтийн сүлжээнд цацагдсан ч дэвшүүлсэн нам нь ч тэр, парламент ч тэр хариуцлага тооцолгүй өнгөрөөж байсан. Харин өөрөө олон нийтээс уучлал гуйн, галыг намжааж байсан удаатай.

Танхайн хэргээр 70 хоног хоригдох ял авсан Майк Эймсбери

өөрөө өргөдөл өгөн огцорчээ

Тэгвэл одоо парламентын гишүүн нь ёс зүйгүй, хариуцлагагүй ажилласан тохиолдолд ямар хариуцлага хүлээлгэдэг талаар бусад орны сайн жишээг авч үзье.

Их Британи улс 2015 онд “”Парламентын гишүүнийг эргүүлэн татах тухай хууль” баталсан байдаг. Уг хуулиар хариуцлага алдсан гишүүнийг 10 ба түүнээс дээш өдрийн чуулганд суулгахгүй байх боломжтой бөгөөд энэ хооронд сонгосон тойргийн гишүүд нь шаардлагатай гэж үзвэл тухайн гишүүнийг эгүүлэн татаж, нөхөн сонгууль гаргах шийдвэр гаргаж болдог байна. Гэхдээ тойргийн сонгогчдын 10 хувь нь дэмжиж гарын үсэг зурсан тохиолдолд энэ нь хэрэгжинэ. Мөн парламентын гишүүн 12 сараас доош хугацаанд хоригдох ял авсан бол, парламентын гишүүнд улсын төсвөөс олгодог санхүүжилтийг хэрхэн зарцуулснаа худал тайлагнасан бол гишүүнээс нь эгүүлэн татах зохицуулалт хийжээ.  

2025 оны 2 дугаар сард тус улсын Лейборист намаас парламентад нэр дэвшин, сонгогдсон Майк Эймсбери нь танхайрсан хэргээр 10 долоо хоногийн хорих ял авсан. Ингэснээр сонгогчид нь түүний мандатыг хураах гарын үсэг цуглуулан, парламентад өргөдөл гаргах нөхцөл бүрдсэн. Гэвч Майк Эймсбери (Mike Amesbury) анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг давж заалдсанаар 200 цагийн нийтэд тустай ажил хийх, 12 сарын турш архины хэрэглээг хянах, уур бухимдлаа хянах сургалтад хамрагдах, 20 хоногийн засах, хүмүүжүүлэх үйл ажиллагаанд оролцох шийтгэлийг шүүхээс түүнд оноосон байна. Майк Эймсбери хэдийгээр завж заалдан, хорих ялаа өөрчлүүлж чадсан ч гэлээ ёс зүйн алдаа гаргаснаа ухамсарлаж, энэ сарын 10-ны өдөр өөрөө өргөдөл өгөн огцорчээ. Нэгэнт өөрөө огцорсон болохоор сонгогчид гарын үсэг цуглуулах шаардлага үүсээгүй, харин түүний орны гишүүнийг нөхөн сонгох сонгууль удахгүй явагдах  гэж байна. /Эх сурвалж: “The Guardian” болон “HBC Newsroom”/

Венесуэл улс бүх сонгогдсон албан тушаалтныг эгүүлэн татах санал хураалт явуулах эрхийг Үндсэн хуулиар баталгаажуулж өгсөн. Үүнд парламентын гишүүд ч хамаардаг байна. Гэхдээ огцруулах санал хураалтыг явуулахын тулд тухайн тойргийн сонгогчдын 20 хувийнх нь гарын үсэг шаардлагатай.

Кени улсын Үндсэн хуулийн 104-р зүйлд Иргэд нь хууль зөрчсөн, ёс зүйгүй, ашиг сонирхлын зөрчилтэй гэж үзсэн тохиолдолд гишүүнийг эргүүлэн татах санал хураалт явуулах эрхтэй.” гэж заасан байна. Гэхдээ тухайн гишүүний тойргийн сонгогчдын 30 хувь, нийт дүүргийн сонгогчдын 15 хувийн саналыг авсан тохиолдолд парламентаар уг асуудлыг хэлэлцдэг аж.

АНУ зарим мужид Конгрессын гишүүдийг эгүүлэн татах хууль үйлчилдэг. Голдуу сонгогчдын тодорхой хувь нь гарын үсэг зурсны дараа конгрессоор хэлэлцэж, санал хураалт явуулдаг.

Тайвань мөн парламентын гишүүнийг эгүүлэн татах хуультай. Эхлээд сонгогчдын тодорхой хувь нь нэгдэж, өргөдөл гаргасны дараа олон нийтийн санал хураалт явуулдаг байна. Парламент биш иргэд нь шийддэг байх нь.

Дэлхийн олон оронд парламентын гишүүдийг хариуцлагажуулах арга хэмжээг хууль, журмаар зохицуулсан байдаг ч иргэддээ эгүүлэн татах эрх олгосон нь цөөхөн улс байна. Ихэвчлэн парламент өөрөө эсвэл намын шийдвэрээр, эсвэл шүүхийн шийдвэрээр гишүүнийг огцруулдаг аж. Мөн парламентын гишүүнийг эгүүлэн татах хууль эрх зүйн орчинг бүрдүүлсэн ч гэлээ энэ талаар гаргасан оролдлогууд амжилтгүй болсон орнууд ч бий.

Гэтэл Монгол Улс парламентын гишүүдийг хариуцлагажуулах хуулийн зохицуулалтыг чангаруулах тухай ярихын оронд намынхаа даалгаврыг биелүүлээгүй бол арга хэмжээ авах тухай ярьж байгаа нь эмгэнэл юм. Төрийн дээр нам, бизнес бүлэглэл зайдагнасан манай нөхцөлд намын бүлгийн шийдвэрийг заавал дагахад хүргэх аливаа шийдвэр, арга хэмжээ нь өөрөө улс орны эрх ашигт сөргөөр нөлөөлөх үр дагавартай шүү гэдгийг эрх баригч намын удирдлагуудад сануулъя!

Өнгөрсөн хугацаанд УИХ-ын гишүүдийг эгүүлэн татах хууль хэрэгтэй байна гэсэн асуудал хөндөгдөх бүрд парламентын дархлаа суларна гэдэг шалтгаар бамбай хийж, замхруулж ирсэн. Цаашид ч ийм хуулийн төсөл санаачлан оруулж ирэх иргэний хийгээд улс төрийн зоригтой гишүүн гарах нь эргэлзээтэй. Харин иргэд D-Parliament-аар дамжуулан хуулийн төсөл санаачлах эрхээ эдлэх боломж бол бий.