УИХ-ын НББХ-ны өчигдөр /2025.04.01/-ийн хуралдаанаар Эрүүл мэндийн сайд Т.Мөнхсайханы Донорын тухай хуулийн хэрэгжилтийн тайланг сонсож, гишүүд асуулт тавьж, хариулт авлаа.

2018 онд Донорын тухай хуулийг шинэчлэн найруулснаар тархины үхэлтэй донороос эд эрхтэн шилжүүлэн суулгах асуудал хуульчлагдсан байдаг. Хууль батлагдсанаар тархины үхлийг тодорхойлох багтай 21 эрүүл мэндийн байгууллагаас 278 тархины үхэлтэй, боломжит донорыг илрүүлснээс 72 нь элэгний В, С вирусын халдвар, сүрьеэ, тэмбүүгүй байх гэх мэт шалгуурт тэнцсэн байна. Эдгээр 72 өвчтөний гэр бүлтэй уулзаж, санал тавихад 37 нь донор болохыг зөвшөөрснөөс 31 нь бодит донор болж, 45 хүнд бөөр, 27 хүнд элэг, 170 гаруй хүнд шөрмөс шилжүүлэн суулгах ажиллагааг мэргэжлийн багууд зохион байгуулжээ.

Амьгүй буюу тархины үхэлтэй донор гэж тархины бор давхарга болон амьсгалын төв нь ажиллахаа байсан, зөвхөн зүрх судасны үйл ажиллагаа явагдаж байгаа өвчтөнийг хэлдэг. Тархины үхлийг тодорхойлох баг байдаг бөгөөд тухайн өвчтөнд зургаан цагийн зайтай, хоёроос гурван удаа давтан үзлэг хийж байж, тодорхойлдог аж.  

Өнөөдрийн байдлаар улсын хэмжээнд амьгүй буюу тархины үхэлтэй донороос эд эрхтэн шилжүүлэн суулгах шаардлагатай 1094 иргэн донор хүлээж байна. Үүний 695 нь бөөр, 256 нь элэг, 15 нь ясны чөмөг, үүдэл эс, 10 нь нүдний эвэрлэг шилжүүлэн суулгах шаардлагатай өвчтөн байна.

Нэг талдаа 1000 гаруй хүний ам, амьдрал донороос шалтгаалж, хоног тоолон хүлээж байхад нөгөө талдаа шилжүүлэн суулгах эд эрхтэний олдоц ховор байгаа нь 278 донороос 31 донорын эд эрхтэнг ашигласан статистик харуулж байгаа юм. Мэс заслын зардлыг ЭМДС-гаас гүйцэтгэлээр нь санхүүжүүүлдэг. Жишээлбэл, элэг шилжүүлэн суулгах мэс засал 100 сая орчим төгрөгийн өртөгтэй бөгөөд үүнээс иргэн өөрөө таван сая төгрөгийг төлж, үлдсэн 95 сая төгрөгийг даатгалаас төлдөг. Санхүүжилттэй холбоотойгоор эрхтэн шилжүүлэн суулгах үйл ажиллагаа саатсан тохиолдол байхгүй гэдгийг салбарын сайд хэлэв.

Засгийн газрын 78 дугаар тогтоол болон Эрүүл мэндийн сайдын А/273 дугаар тушаалаар 2024 оны 6 дугаар сараас эхлэн гадаад улсад эрхтэн шилжүүлэн суулгах хагалгаа хийлгэсэн хүүхдэд эмчилгээний зардлын 50 хувийг, насан хүрсэн хүнд 20 хувийг буцаан олгодог болсноор жилд 20 орчим хүнд 9-10 тэрбум төгрөг зарцуулж байгаа аж.

Сүүлийн хоёр жилийн хугацаанд 199 иргэн зайлшгүй шаардлагаар Энэтхэг, Турк, Солонгос зэрэг гадны улсад эмчлүүлэн, эмчилгээний зардлаа авчээ. Эдгээрийн 20 гаруй хувийг элэг шилжүүлэн суулгах мэс ажилбар эзэлж байна. Артер, венийн судас болон цусны замын анатомийн хэвийн бүтэц, цусны резус үл тохирох хоёр өөр донороос элэг шилжүүлэн суулгах мэс заслыг одоохондоо монголд хийх боломжгүй байгаа тул иргэд гадаад улсад эмчлүүлсээр байна. Хэрвээ эдгээр тохиолдлын хагалгааг монголдоо хийдэг болчихвол гадагшаа урсгаж буй мөнгийг дотооддоо авч үлдэх нөхцөл бүрдэх юм.

Донорын асуудлыг хэлэлцэж байх үед зарим гишүүн амьд донорт санхүүгийн урамшуулал олгох, эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээний дэмжлэг үзүүлэх зэрэг асуудлыг төрөөс шийдэж өгвөл иргэдийн зүгээс донор болох сонирхол нэмэгдэнэ гэдгийг хэлж байв. Тухайлбал, УИХ-ын гишүүн Б.Бат-Эрдэнэ “Донорын үйл ажиллагаа сайн дурын, авлагагүй /үнэ төлбөргүй/ байна гэж хуульд заасан. Энэ нь донор болох хүсэл сонирхлыг бууруулах юм биш үү. Бас донорыг алдаршуулна гэж хуульд заасан байдаг. Алдаршуулаад яах ч билээ. Харин урамшуулах тогтолцоог сайжруулах шаардлагатай байна. Амьд донорын эрүүл мэндийг хамгаалах үүргийг төр хүлээх зэрэг зохицуулалт хийх шаардлагатай байна” гэсэн санал хэлсэн юм.

“Цус сэлбэлтийн үндэсний төв”-ийн захирал Н.Эрдэнэбаяр “Ирээдүйд цусны донор хэд болох вэ гэдгийг математик загварчлалаар тооцож гаргасан. Энэ тооцооллоор манай улсад донорын тоо цаашид буурах хандлагатай байна. Тэгсэн хэрнээ цус, цусан бүтээгдэхүүний хэрэглээ улам өсөх төлөвтэй байгаа. Тиймээс цусны доноруудыг алдаршуулах, нийгэмд таниулах арга хэмжээ авахыг ДЭМБ-аас зөвлөдөг.” гэлээ.

Харин Эс, эд эрхтэн шилжүүлэн суулгах үйл ажиллагааг зохицуулах албаны дарга Б.Алтантулга “Цусны болон амьд, амьгүй гэсэн гурван төрлийн донор байдаг. Цусны доноруудыг алдаршуулах үйл ажиллагаа зохион байгуулагддаг. Харин амьд донорыг урамшуулах туршлага олон улсад ч байдаггүй. Яагаад гэвэл амьд донор өрөөсөн бөөр эсвэл тал элгээ өгөхөд эргээд өмнөх шигээ хэвийн байдалд орох нь хүндрэлтэй байдаг тул аль болох амьгүй донор ашиглахыг зөвлөдөг. Өнөөдрийн байдлаар зөвхөн эмчлүүлэгчийн гэр бүлийн хүмүүс л амьд донор болох зарчим үйлчилдэг. Амьд донорт эмнэлгийн хяналтад тогтмол байхыг зөвлөдөг. Тухайлбал, элэгний амьд донор зургаан сараас нэг жил хяналтад байх, шаардлагатай бол энэ хугацааг үргэлжлүүлэн сунгах зохицуулалт хуульд бий. Мөн амьд доноруудын хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувийг тогтоодог.” хэмээн нөхцөл байдлыг тайлбарлав.  

Мөн үеэр УИХ-ын гишүүн Б.Ариунзаяа “Би сайд байхдаа амьгүй буюу тархины үхэлтэй донорт илүү хүндэтгэлтэй хандаж, оршуулгын зардлын ердийн хэмжээнээс илүү нөхөн олговор олгох шийдвэр гаргасан ч хэрэгжүүлж амжилгүйгээр ажлаа өгсөн. Гэхдээ энэ нөхөн олговрыг сүүлд нэмсэн байна билээ” гэв.

Донорын тухай хуулийн хэрэгжилтийг хэлэлцэж байх үед хөндөгдсөн нэг асуудал бол тээгч эх. 2024 оны 11 дүгээр сарын байдлаар 1414 өндгөн эс соруулж авах ажилбар хийснээс 1053 үр шилжүүлэн суулгаж, 350 хүүхэд амьд төрсөн байна. Сүүлийн 10 жилийн хугацаанд 1680 хүүхэд энэхүү дэвшилтэт технологийн үр дүнд мэндэлж, эсэн мэнд бойжиж байгаа аж. Эдгээр хүүхдийн 77 нь тээгч эхээс мэндэлжээ. Цаашид донор болон тээгч эхийн гэр бүлийн статусыг тодорхой болгох зорилгоор тэтгэвэр болон нийгмийн даатгалын асуудлыг хуульд тусгах шаардлага байгаа гэдгийг салбарын сайд хэлнэ билээ.