УИХ-ын чуулганаар Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг батлалаа.

О.БАТНАЙРАМДАЛ: “Оюутолгой” төсөл нь Монгол Улсын нийт зээлээс их буюу 20 тэрбум орчим ам.долларын зээлтэй байгаа. Хамаарал бүхий “Рио Тинто” компаниас авсан зээлийн хүү нь 11.1 хувь. Төслийн гэрээнд зээлийн хүүг долоон жил тутамд дахин авч үзэх ёстой байдаг. Энэ хугацаа нь 2025 онд тохиож байгаа тул боломжийг алдаж болохгүй.

Алтны үнэ өсөж буй өнөөгийн нөхцөлд олборлолтоо нэмэгдүүлэх юм бол тасалдаж байгаа төсвийн орлогыг нөхөх боломж бий гэдэг байр суурийг ЗГ болон УИХ-ын гишүүд олноороо илэрхийлэх боллоо. Энэхүү нийтлэлээр алтны үнэ хэзээ хүртэл, хэдий хэмжээгээр өсөн нэмэгдэх төлөвтэй байна, олборлолтыг нэмэгдүүллээ гэхэд гарах эерэг болон сөрөг үр дагавар нь юу байх вэ? Өмнө нь хэрэгжүүлж байсан “Алт” хөтөлбөрийн алдаа, сургамж нь юу байсан юм, одоо юун дээр анхаарах ёстой вэ гэх мэт асуултуудад хариулт өгөхийг хичээлээ.

УИХ-ын гишүүн Э.Батшугар дараах байр суурийг илэрхийллээ.

Б.ПҮРЭВДОРЖ: Долоон их наяд төгрөгийн төсөвтэй “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК дээр хамгийн том хулгай явагддаг. “Админераль”, “Энержи ресурс” компаниуд яг уурхай дотроо баяжуулах үйлдвэрээ барьж байхад “Эрдэнэс Тавантолгой” 14 км-ийн цаана 30 сая тн нүурс баяжуулах үйлдвэр барина гэж нэг их наяд төгрөг зарцуулчихаад 10 сая орчим тн нүүрс баяжуулдаг үйлдвэр барьчихсан. Тэгээд одоо дахиад тендер зарлаж, конвер явуулна, конвероосоо дахиад мөнгө “хусна” гээд байгаа.

GlobalEconomy.com сайтад мэдээлснээр, 2025 оны байдлаар Судан 280.3, Ливан 255.6, Япон 254.6, Эритрей 201.5, Сингапур 162.5 хувиар хамгийн өндөр өрийн түвшинтэй улсад тооцогдож байгаа бол Бруней 2.3, Хонконг 6.5, Орос 19.7, Тайвань 25.0, Камбож 25.9 хувиар хамгийн бага өрийн түвшинтэй улсаар тодроод байна. Монгол Улсын Засгийн газрын өрийн хэмжээ 60% байгаа нь дэлхийн дундажтай дүйцэж байгаа ч өндөр өрийн түвшинтэй орнуудын доод хэсэгт багтаж байна. Тиймээс цаашид төсвийн сахилга батыг илүү сайжруулах шаардлагатайг харуулж байна.

ТБХ: Монгол Улсын эдийн засаг 2024 онд 4.9 хувиар өсөж, нэрлэсэн ДНБ 80 их наяд төгрөгт, нэг хүнд ноогдох ДНБ 6898 ам.долларт хүрсэн. Энэхүү хуулийн төсөлд эдийн засгийн өсөлтийг 2026 онд 6.0, 2027-2028 онд 6.5 хувь тус тус байхаар тооцож тусгасан.

2025 он гарсаар 05.10-ны байдлаар “Эрдэнэс тавантолгой” ХК нийт 8.8 сая тн нүүрс борлуулснаас нэг сая тонныг л биржээр арилжаалсан байна. Уул уурхайн бүтээгдэхүүний биржийн тухай хуулийн 10.2-т “Төрийн болон орон нутгийн өмчит, төрийн болон орон нутгийн өмчийн оролцоотой хуулийн этгээдийн борлуулах энэ хуулийн 10.1-д заасан уул уурхайн бүтээгдэхүүнийг биржээр заавал арилжина.” гэж тус тус заасан байдаг. Гэтэл "Эрдэнэс Тавантолгой" нүүрсний дийлэнхийг Биржээр дамжуулалгүй арилжаалж байгаа нь эрх мэдэл бүхий албан тушаалтнууд, тэдний хамаарал бүхий этгээдүүд хямд үнээр гаргуулж, цааш нь үнэ өсгөн зарж, өөрөөр хэлбэл, дунд нь “ченж” хийж ашиг олдог байсан өмнөх жишгээр ажиллаж байгаа юм биш ү гэсэн хардлага төрүүлж байгаа юм.

С.АМАРСАЙХАН: Бүсчилсэн хөгжлийн талаар тухайн бүсийн аймаг, сум, баг гээд бүхий л түвшинд нэгдсэн нэг ойлголттой болох шаардлагатай байгаа. Хамтдаа нэгдсэн зорилготой болж, хүчээ нэгтгэж байна. Хамт чуулж гаргасан шийдвэрээ хамтдаа хэрэгжүүлэх боломж бүрдэнэ.

Ж.БАТСУУРЬ: Амины орон сууцанд ипотекийн зээл олгохдоо хэд хэдэн шаардлага тавьж байгаа. Юуны өмнө дулааны алдагдалгүй байх ёстой. Сайхан том байшин барьчихаад, хадаг зүүгээд, найраа хийсэн өдрөөсөө эхлээд дулааны алдагдалтай байх юм бол өрхийнхөө эдийн засагт халтай, улс орондоо хүрэлцээгүй байгаа эрчим хүчинд ч халтай байна. Тиймээс цаашид дулааны алдагдалгүй, байгалийн гамшигт тэсвэртэй зэрэг нөхцөлүүдийг хангасан, дэд бүтцэд холбогдсон байх юм бол ипотекийн зээлийг олгоно гэсэн байр суурьтай байгаа.

Ц.МӨНХБАТ: “Оюутолгой” ХХК-аас Өмнөговь аймаг, тэр дундаа Ханбогд сумтай түлхүү хамтарч ажиллана гэдэг. Манай аймаг нөлөөллийн бүсэд байдаг. Ялангуяа Улаанбаатараас Мандалговь, цаашаа Даланзадгад чиглэсэн хэвтээ чиглэлийн авто зам маш их хэмжээгээр эвдэрсэн. Энэ замыг эвдэж сүйтгэхэд “Оюутолгой” оролцсон. Тиймээс “Оюутолгой” нийгмийн хариуцлагын хүрээнд ч тэр, нөлөөллийн бүсийн аймгуудад адилхан хөрөнгө оруулалт хийгээд явах ёстой гэсэн байр суурьтай байдаг. Мэдээж, хувь хэмжээний хувьд жаахан ялгаатай байж болно.

Ц.Туваан: “Хэрлэн тооно” төслийн талаар ярина. Энэ төсөл нь бүсчилсэн хөгжлийн хувьд ч тэр, уул уурхайн салбарын хувьд ч гэсэн амин чухал асуудал болж байгаа юм. Манай улсад уул уурхайн томоохон төсөл хэрэгжүүлэхэд, нэгдүгээрт эрчим хүч, хоёрдугаарт усны асуудал, гуравдугаарт, хүний нөөц буюу боловсон хүчний асуудал тулгардаг. Эдгээрийн нэг усны асуудлыг энэ говийн бүсийн чуулганаар хөдөлгөнө.

“БҮСИЙН ЗӨВЛӨЛ АНХДУГААР ХУРАЛДААН” ГОВИЙН БҮСЭД ЭХЭЛЛЭЭ

УИХ-ын нэр бүхий 41 гишүүний өргөн мэдүүлсэн Нийгмийн даатгалын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хуулийн төсөл нь ажлын байр болон иргэдийн бодит орлогыг нэмэгдүүлэх, ажил олгогчид ажлын байр нэмэгдүүлэх сэдэл өгөх гэсэн үндсэн гурван зорилготой гэж хууль санаачлагчид мэдэгдлээ.

О.АЛТАНГЭРЭЛ: Урьдчилсан байдлаар ЗГ-аар шийдвэр гаргуулаагүй, УИХ-аар хэлэлцүүлээгүй. Түүнчлэн Монгол Улсын Үндсэн хууль болон бусад хууль тогтоомжийг зөрчсөн байна гэсэн дүгнэлт гаргасан. Энэ дүгнэлтдээ үндэслэн, тогтоолын төсөл боловсруулан, ЗГ-аас УИХ-д өргөн мэдүүлсэн. Гишүүд болон олон нийтэд мэдээлэл хүргүүлэх үүднээс Ухаа худаг болон Тавантолгойн орд газартай холбоотой баримт бичгүүдээр эмхэтгэл гаргаж, хүргүүлсэн. Гишүүдийг бас шаардлагатай мэдээллээр хангаж ажиллахыг хичээлээ.

Э.БАТШУГАР: Зээлийн мэдээллийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хууль батлагдсанаар банкны эрсдэл болон үйл ажиллагааны зардал буурах тул зээлийн хүүг бууруулах боломж бүрдэнэ. Мөн банкны банрьцаа хөрөнгийн шаардлага буурах тул хүртээмж нэмэгдэнэ.

Стратегийн хувьд хамгийн өндөр ач холбогдолтой Оюутолгойн бүлэг ордын гуравны нэгтэй дүйцэх талбайг эзэмшиж байгаа "Онтре" ХХК нь өнөөдөр өөрт ногдох 20 хувиас 34 хувийг нь монголын төрд эзэмшүүлэх тухай ярьж байгаа ч үүний цаана “Рио Тинто”-гийн авах 80 хувьд ногдох 34 хувь сугарч үлдэх гээд байгаа юм. Бүр нарийндаа бол Рио Тинто л эрх ашгаа тулгаж буй хэрэг. Хэрэв Монгол Улс энэ хувилбарыг зөвшөөрөх юм бол Шивээтолгой болон Жавхлантын талбайгаас ердөө зургаахан хувийн ашиг л хүртэхэд хүрнэ. Учир нь “Онтре”-гийн эзэмшиж буй талбайгаас гарах ашгийн 80 хувийг дангаар авах “Рио Тинто”-оос Монгол Улс 2039 он хүртэл ашиг авахгүй гэдгийг эдийн засагчид хэдийнэ тооцоолсон.

Улсын төсвийг бүрдүүлэгч гол татвар төлөгчдийг нэрлэлээ

Д.Жаргалсайхан: Орж ирсэн гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг зодоод байна

“Хүнд суртлын индекс ба өртөг” судалгаагаар бизнесийн үйл ажиллагаатай холбоотой төрийн үйлчилгээний хүнд суртлын индекс  2.85 оноотой байгаа нь  2021 оны судалгаанаас бага зэрэг сайжирсан хэдий ч 2018 оны цар тахлын өмнөх түвшинд хүрээгүй хэвээр байна.